Το πλαστικό είναι αναμφίβολα ένα από τα πιο εντυπωσιακά υλικά που έχει δημιουργήσει ποτέ ο άνθρωπος. Είναι φθηνό, ελαφρύ, ευέλικτο και μπορεί να πάρει σχεδόν οποιοδήποτε σχήμα – από σακούλες σούπερ μάρκετ μέχρι σωτήρια ιατρικά εργαλεία. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μία φορά, σε περιβάλλοντα όπου η υγιεινή είναι κρίσιμη, ή να διαρκέσει για χρόνια.
Παράδοξο αλλά αληθινό: το πλαστικό μπορεί να έχει και περιβαλλοντικά οφέλη, καθώς το μικρό βάρος του μειώνει την κατανάλωση καυσίμου στις μεταφορές. Ωστόσο, η εξάρτησή μας από αυτό έχει εκτιναχθεί. Το 2023 η παγκόσμια παραγωγή άγγιξε τους 414 εκατομμύρια τόνους και συνεχίζει να αυξάνεται κάθε χρόνο.
Την ανάλυση υπογράφουν στο theconversation δύο ακαδημαϊκοί με διεθνή εμπειρία: η Ρόζα Μπουσκέτς, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στη Σχολή Βιολογικών Επιστημών, Φαρμακευτικής και Χημείας του Πανεπιστημίου Kingston, και ο Μαρσέλ Γιάνσεν, Καθηγητής Φυτοοικοφυσιολογίας στη Σχολή Βιολογικών, Γεωλογικών και Περιβαλλοντικών Επιστημών του University College Cork.
Το πλαστικό βρίσκεται σε αμέτρητα καθημερινά αντικείμενα. Μια απλή οδοντόβουρτσα, για παράδειγμα, αποτελείται από νάιλον τρίχες και λαβή από πολυαιθυλένιο ή πολυπροπυλένιο. Με τον χρόνο όμως διασπάται σε μικροπλαστικά (κομμάτια μικρότερα από 5 χιλιοστά) και νανοπλαστικά – σωματίδια χιλιάδες φορές μικρότερα. Ένα μόνο αντικείμενο μπορεί να καταλήξει θεωρητικά σε τρισεκατομμύρια μικροσωματίδια, αρκετά μικρά ώστε να εισπνευστούν ή να καταποθούν.
Ο ήλιος, τα κύματα, η τριβή και ο άνεμος κάνουν το πλαστικό εύθραυστο, το διαλύουν σε ολοένα μικρότερα κομμάτια. Μερικά βακτήρια και μύκητες μπορούν επίσης να το αποδομήσουν, αλλά αργά και όχι πλήρως. Το αποτέλεσμα είναι ένας «σούπας» μικροπλαστικών που επιπλέει σε θάλασσες, ποτάμια και αέρα.
Τα μικροπλαστικά έχουν ανιχνευθεί σε πάνω από 1.300 είδη ζώων και πλέον εντοπίζονται σε κάθε κρίκο της τροφικής αλυσίδας. Επειδή είναι υδρόφοβα – σαν το λάδι – μπορούν να διαπεράσουν βιολογικές μεμβράνες και να φτάσουν στα κύτταρα, σε αντίθεση με σωματίδια όπως η άμμος.
Η έκθεση γίνεται με πολλούς τρόπους:
Έρευνες δείχνουν ότι μικροπλαστικά έχουν βρεθεί σε ήπαρ, νεφρά, πνεύμονες, σπλήνα, αίμα, καρδιά, εγκέφαλο, ακόμα και στον πλακούντα και το μητρικό γάλα, αποδεικνύοντας ότι μπορούν να περάσουν από γενιά σε γενιά.
Οι επιστήμονες διερευνούν αν η παρουσία τους συνδέεται με ασθένειες όπως:
Η έρευνα βρίσκεται ακόμη σε αρχικό στάδιο, αλλά τα πρώτα στοιχεία δεν είναι ενθαρρυντικά. Η αρχή της προφύλαξης δείχνει ότι πρέπει να δράσουμε τώρα, μειώνοντας την έκθεση και παρακολουθώντας στενά τις επιπτώσεις.
Τα μικροπλαστικά δεν είναι πλέον μόνο περιβαλλοντική απειλή· είναι και θέμα δημόσιας υγείας. Και όσο η παραγωγή πλαστικού αυξάνεται, τόσο το πρόβλημα θα μεγαλώνει πριν αρχίσει να μειώνεται.