Το καλοκαίρι είναι για πολλούς η πιο αγαπημένη εποχή του χρόνου: ήλιος, θάλασσα, διακοπές, χαλάρωση και στιγμές με φίλους. Όμως, δεν είναι λίγοι εκείνοι που, επιστρέφοντας από τις διακοπές, νιώθουν ένα «βάρος». Η μετάβαση από την ξεγνοιασιά της παραλίας στις απαιτήσεις του γραφείου μπορεί να μοιάζει με απότομο ξύπνημα από όνειρο. Κάποιοι μάλιστα περιγράφουν αυτή τη φάση ως «κατάθλιψη μετά το καλοκαίρι». Αλλά υπάρχει πραγματικά;

Γιατί νιώθουμε μελαγχολία μετά τις διακοπές;

Η ψυχολογία εξηγεί ότι οι άνθρωποι δυσκολευόμαστε να προσαρμοστούμε σε αλλαγές. Όταν βγαίνουμε από μια περίοδο ξεκούρασης και χαμηλών ρυθμών και επιστρέφουμε σε ένα περιβάλλον γεμάτο ευθύνες, ο εγκέφαλος μας αντιδρά. Αυτό που συχνά αποκαλούμε «post-vacation blues» είναι μια μορφή προσαρμοστικού στρες.

Σύμφωνα με την American Psychological Association (APA, 2020), οι μεταβάσεις στη ζωή ακόμα κι όταν είναι αναμενόμενες προκαλούν στρες και προσωρινές αλλαγές στη διάθεση. Το τέλος του καλοκαιριού δεν αποτελεί εξαίρεση.

Κλινική ή ψυχολογική κατάσταση;

Η λεγόμενη «μετακαλοκαιρινή κατάθλιψη» δεν είναι αναγνωρισμένη ψυχιατρική διάγνωση. Ωστόσο, μερικά από τα συμπτώματα που αναφέρουν όσοι τη βιώνουν μοιάζουν με εκείνα της εποχικής συναισθηματικής διαταραχής (Seasonal Affective Disorder SAD): μειωμένη ενέργεια, αίσθημα θλίψης, δυσκολία συγκέντρωσης.

Η Mayo Clinic αναφέρει ότι οι άνθρωποι με προδιάθεση για κατάθλιψη ή αγχώδεις διαταραχές είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν δυσκολίες κατά την επιστροφή στη ρουτίνα. Αυτό σημαίνει ότι η εμπειρία είναι υπαρκτή, έστω κι αν δεν αποτελεί αυτόνομη ιατρική διάγνωση.

Παράγοντες που ενισχύουν το φαινόμενο

1. Λιγότερο φως: Το φθινόπωρο οι μέρες μικραίνουν. Η μείωση της ηλιοφάνειας επηρεάζει την παραγωγή μελατονίνης και σεροτονίνης, ουσιών που ρυθμίζουν τον ύπνο και τη διάθεση (NIMH, 2022).
2. Οικονομικό στρες: Οι καλοκαιρινές δαπάνες μπορεί να αφήνουν πίσω οικονομική πίεση, ενισχύοντας το άγχος.
3. Κοινωνική σύγκριση: Τα social media γεμίζουν με φωτογραφίες «τέλειων διακοπών». Η σύγκριση συχνά οδηγεί σε αίσθημα ανεπάρκειας ή απογοήτευσης.
4. Επιστροφή σε πιεστικά περιβάλλοντα: Το γραφείο, οι προθεσμίες, η καθημερινή μετακίνηση, όλα αυτά μετά από χαλάρωση φαντάζουν δυσβάσταχτα.

Τι μπορούμε να κάνουμε για να το αντιμετωπίσουμε;

• Σταδιακή επανένταξη: Αν είναι δυνατόν, αποφύγετε την επιστροφή στο γραφείο αμέσως μετά τις διακοπές. Μια με δυο μέρες προσαρμογής στο σπίτι βοηθούν να «γυρίσει ο διακόπτης».
• Μικρές χαρές μέσα στη ρουτίνα: Καθιερώστε εβδομαδιαίες δραστηριότητες που σας ευχαριστούν μια βόλτα, ένα δείπνο με φίλους, ένα χόμπι. Έτσι, δεν περιμένετε μόνο τις διακοπές για να νιώσετε καλά.
• Άσκηση: Η φυσική δραστηριότητα λειτουργεί σαν φυσικό αντικαταθλιπτικό, απελευθερώνοντας ενδορφίνες. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO, 2022) τονίζει ότι ακόμα και 30 λεπτά περπάτημα ημερησίως κάνουν διαφορά.
• Καλή ρουτίνα ύπνου: Ο ποιοτικός ύπνος σταθεροποιεί τη διάθεση. Η Harvard Health (2021) υπογραμμίζει ότι ο σταθερός κύκλος ύπνου-αφύπνισης βοηθά στη μείωση του στρες.
• Μικρές αποδράσεις: Δεν χρειάζεται να περιμένετε το επόμενο καλοκαίρι. Ένα σαββατοκύριακο στη φύση ή μια βόλτα εκτός πόλης μπορεί να ανανεώσει την ψυχολογία.
• Αναζήτηση υποστήριξης: Αν η θλίψη παραταθεί και δυσκολεύει την καθημερινή λειτουργία, η συμβουλή ειδικού ψυχικής υγείας είναι απαραίτητη.

Ένα «φυσιολογικό» συναίσθημα

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η μελαγχολία μετά τις διακοπές δεν σημαίνει απαραίτητα κατάθλιψη. Αντίθετα, είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην αλλαγή ρυθμών. Ο οργανισμός μας χρειάζεται χρόνο για να επανέλθει από την ξεκούραση στην παραγωγικότητα.

Μπορούμε να δούμε αυτή τη φάση ως ευκαιρία ανανέωσης: να αξιολογήσουμε τις συνήθειες μας, να θέσουμε νέους στόχους και να οργανώσουμε μικρές στιγμές ευχαρίστησης μέσα στην καθημερινότητα.

Η «κατάθλιψη μετά το καλοκαίρι» δεν είναι επίσημη διάγνωση, αλλά σίγουρα αποτελεί μια υπαρκτή εμπειρία για πολλούς. Η κατανόηση του φαινομένου, η αποδοχή των συναισθημάτων μας και η υιοθέτηση στρατηγικών για καλύτερη ψυχική υγεία μπορούν να κάνουν τη μετάβαση πιο ομαλή. Το καλοκαίρι μπορεί να τελείωσε, αλλά η ευεξία και η χαρά μπορούν να παραμείνουν παρούσες στην καθημερινότητα μας αρκεί να τις καλλιεργούμε.

Πηγές

• American Psychological Association (APA). Stress in America. 2020.
• Mayo Clinic. Depression: Coping with transitions. 2021.
• National Institute of Mental Health (NIMH). Seasonal Affective Disorder. 2022.
• Harvard Health Publishing. Lifestyle and mood. 2021.
• World Health Organization (WHO). Physical activity and mental health. 2022.